آیا حیوانات شخصیت حقوقی دارند؟
مریم احمدی فالحی
موسسه حقوقی و داوری بین المللی فرصت
حیوانات در حقوق داخلی کشورها کم و بیش مورد توجه قرار میگیرند و قوانین در موردشان به معیارهایی نظیرمحیط زیست و انواع گونههای بومی آن منطقه، کنوانسیونهای بینالمللی که به آنها پیوستهاند و برخی قواعد عرفی و حتی برگرفته از حقوق ذاتی و طبیعی برمیگردد. بنابراین رفتار انسان در پرتو حقوق با حیوانات در کشورهای مختلف هرگز به یک شکل نیست. مثلا در حقوق ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی از یوزپلنگ و حتی برخی گونه های دریایی نام برده شده اما صحبتی از کانگورو یا زرافه نمیشود که کاملا طبیعی است. این بار داستان بر سر اسب های آبی است که از گونههای تهدید شده در طبیعت هستند علی رغم ظاهرشان، خطرناک و قلمروطلب بوده، دسته جمعی زندگی میکنند و با اینکه گیاهخوارند به انسان و حتی تمساح حمله می کنند. این جانوران بومی قسمتهای جنوبی آفریقا هستند.
اکنون این جانوران مورد توجه سازمانهای حامی حیوانات و حقوق بینالملل و وکلا هستند زیرا یک دادگاه فدرال در آمریکا راجع به اسبهای آبی حکم داده است. در حکم دادگاه فدرال اوهایو آمده است که فرزندان اسبهای آبی که زمانی متعلق به پادشاه مواد مخدر پابلو اسکوبار بودهاند را میتوان «افراد ذینفع» با حقوق قانونی در ایالات متحده تلقی کرد. این حکم در دادخواهی علیه دولت کلمبیا است زیرا صندوق حقوقی حیوانات (Animal Legal Defense Fund) تلاش میکند از عقیمسازیهای خطرآفرین و کشتن اسبهای آبی که راههای پیشروی دادگاههای کلمبیا است، جلوگیری کند. این اسبها نوادگان اسبهای آبی متعلق به پابلو اسکوبار قاچاقچی مواد مخدر در کلمبیا؛ در دهه 1980 بودند. پس از مرگ او در سال 1993 ، اسبهای آبی در مزرعه او باقی ماندند –زیرا در آن زمان برای دولت این امکان وجود نداشت تا آنها را جابهجا کند– پس از آن شروع به مهاجرت و تولیدمثل کردند و جمعیت آن در سالهای گذشته به حدود 100 اسب آبی افزایش یافت. دانشمندان به دولت کلمبیا هشدار داده اند که جمعیت رو به رشد آنها تنوع زیستی کشور را تهدید میکند و اسبهای آبی باید عقیم یا کشته شوند. اسب آبی گونهای مهاجم است و علیرغم خطرناک بودن برای انسان با گونههای بومی آن منطقه نظیر گاو دریایی و کاپیبارا یا برگچه خوار بر سر منابع در رقابت است. اسبهای آبی نام برده اکنون در اطراف رودخانه ماگدالنا تکثیر شده و تبدیل به گونه برتر شدهاند و گزارشاتی از حمله آنها به انسان نیز بوده که با اینکه همه انسانها زنده ماندهاند یک نفر جراحات بسیار شدیدی داشته است. در کلمبیا حیوانات هم میتوانند برای دفاع از حقوق خود شکایت کنند. در واقع حیوانات در حقوق کلمبیا شخص هستند و میتوانند طرف حق و تکلیف قرار بگیرند.
شخص در حقوق ایران
در حقوق ایران شخص بر دو قسم است شخص حقیقی و شخص حقوقی. اشخاص حقیقی همان افراد انسانی هستند و شخص حقوقی مجموعهای از اشخاص یا اموال هستند که شخصیت و نقش اجتماعی یافته و میتوانند به عنوان یک واحد اجتماعی مورد حق و تکلیف قرار بگیرند. بر این اساس حیوانات در حقوق ایران شخص نیستند و حق و تکلیفی ندارند اما یک واحد مثل سازمانی برای حمایت از حیوانات یا یک باغ وحش در حقوق ایران شخص حقوقی محسوب میشود. حیوانات در ایران بخشی از محیط زیست محسوب میشوند و برای حمایت از آن ها قوانینی هر چند کم به تصویب رسیده است. (برای مطالعه وضعیت حقوقی حیوانات در ایران اینجا کیلیک کنید.)
حکم دادگاه فدرال امریکا در مورد اسبهای آبی
بعد از آنکه دولت کلمبیا کشتن اسبهای آبی را به عنوان یک گزینه مطرح نمود، شکایتی در کلمبیا از طرف اسبهای آبی توسط وکیل لوئیس دومینگو گومز مالدونادو در 31 ژوئیه 2020 برای نجات حیوانات از کشته شدن تنظیم شد. پس از آن صندوق حقوقی حیوانات نیز بازگو نمود که به این دلیل که اسبهای آبی حق دفاع کردن در محاکم خارجی (دادگاه های کلمبیا) را دارند میتوانند در دادگاههای امریکا نیز شکایت کنند. قانون ایالات متحده به هر کسی که “شخص ذینفع” در یک دعوای حقوقی خارجی است اجازه میدهد تا از یک دادگاه فدرال برای اخذ گواه یا استشهاد در ایالات متحده در حمایت از پرونده خارجی خود کسب اجازه کند. براساس حکم دیوان عالی ایالات متحده اگر شخصی در یک پرونده خارجی طرف دعوا باشد “بدون شک” تحت این قانون واجد شرایط به عنوان “شخص ذینفع” است. اکنون دادگاه امریکایی به یک وکیل اجازه داده است تا شهادت جمعآوری کند که می توان اسبهای آبی را بدون کشتن در منطقه کنترل کرد. دولت کلمبیا دستور استفاده از دارویی به نام GonaCon را به بخشی از اسبها صادر نموده است که معلوم نیست چه خطری برای آنها دارد همچنان معلوم نیست که ممکن است چند اسب آبی نیز کشته شوند. بنابراین تلاشها از سوی وکیل حیوانات در امریکا در جریان است و به تازگی شهادت کارشناسان حیات وحش Animal Balance، دکتر الیزابت برکلی و دکتر ریچارد برلینسکی، را به دادگاه ارائه داده است که برای تقویت حمایت از داروی ضد بارداری PZP برای همه اسبهای آبی است که گویا خطر کمتری هم برای جانوران دارد و از کشتار آنها جلوگیری میکند. دادگاه کلمبیا حکم صادره و تلاش برای جمعآوری شهادت را از سوی دادگاه فدرال امریکا نپذیرفته و اذعان داشته است که دادگاههای امریکایی در قلمرو سرزمینی کلمبیا صلاحیتی ندارند. البته تلاشهای دیگری در راستای حقوق بینالمللی حیوانات صورت گرفته و توانستهاند پنج اسب آبی را نجات داده و سه تای آنها را به باغ وحشهای کلمبیا و دوتا را به اکوادور بفرستند که پارک ملی گلاپاگوس در آنجا واقع شده و از بزرگترین پارکهای نگهداری حیوانات در امریکای لاتین است.
از جمله تلاشهای بشر برای نگهداری از حیوانات در حقوق بین الملل کنوانسیون تجارت بین المللی گونههای حیوانی وحشی و گیاهی خودرو در معرض خطر است که در سال 1973 در واشنگتندیسی امضا شد و بار دیگر در سال 1983 در گابورن اصلاح گشت. بر اساس ماده یک کنوانسیون تجارت بین المللی گونههای حیوانی وحشی و گیاهی خودرو در معرض خطر منظور از تجارت، صادرات، صادرات مجدد واردات و آوردن از دریاست ومنظور از آوردن از دریا هم حل هرگونه ای است که از محیط زیست دریایی خارج از صلاحیت ملی به داخل کشور میباشد.
این کنوانسیون شامل پیوستهایی است که نام حیوانات در خطر، در آن آورده شده و در خصوص تجارت و صادرات و حتی نمونههایی که برای اعمال تجاری وارد و خارج نمیشوند و خرید و فروش آنها شخصی است ترتیباتی اندیشیده است. 184 کشور به این کنوانسیون پیوستهاند. این کنوانسیونها علاوه بر قوانین داخلی میتوانند محدوده قاچاق حیوانات را در هر نقطه از دنیا مشخص کنند.
نظری دهید