به تازگی بحثهای حقوقی و اجتماعی بسیاری درخصوص وقف کوه دماوند و بخش های دیگری از منابع طبیعی در گرفته است. این که منابع طبیعی قابلیت وقف دارد یا خیر از زوایای مختلفی قابل بررسی است؛ با این حال، ساده ترین راه برای بررسی این مساله، توجه به پیش شرط های وقف است.
یکی از پیش شرط ها آن است که موضوع وقف میبایست «مال عینی» باشد؛ به دیگر سخن ضرورت دارد پدیدهای دارای ارزش اقتصادی و قابل عرضه در بازار که تجلی ملموس دارد، وقف شود. ویژگی دوم، یعنی «عینی بودن»، در موضوع وقف دانشگاه آزاد اسلامی، موضوع استفتا قرار گرفت؛ و اساسا وقف دانشگاه آزاد اسلامی از این جهت ناشدنی قلمداد شد که دانشگاه، به خودی خود، مال ملموس، عینی و یا Tangible نبوده است.
علاوه بر «عینت»، «مالیت» نیز شرط است؛ مال، پدیدهای است دارای ارزش اقتصادی که در بازار قابل معامله است. اموال عمومی، مال، در معنای دقیق کلمه نیستند؛ زیرا عرضه ی اموال عمومی در بازار و خرید و فروش آنها ممنوع است؛ بنابراین نمی توان شرط مالیت را درخصوص اموال عمومی و درموضوع بحث حاضر، منابع طبیعی احراز کرد؛ حال آنکه مالیت، پیش شرط اعتبار وقف است.
از دیگرسو، مفهوم اموال عمومی و منابع طبیعی در حقوق مدرن، برابر با مفهوم انفال در فقه است. مساله ی اصلی آن است که حکومت اسلامی، به نمایندگی از مردم، متصرف انفال و ازجمله منابع طبیعی است. این امر، به ویژه در مقررات قانون مدنی و درخصوص حیازت مباحات متجلی است؛ حکومت ایران، در دوره ی پهلوی اول و در زمان تصویب قانون مدنی، مدعی برخورداری از مشروعیت شرعی نبوده است؛ به همین دلیل، قانون مدنی، به مباحات، گستره ی وسیعی اختصاص داده و قوانین مربوط به ملی سازی، مستقلا و خارج از چارچوب قانون مدنی به تصویب رسیده است. در مقابل، حکومت ایران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، خود را برخوردار از مشروعیت شرعی میداند که در نتیجه ی چنین تفسیری، گستره ی مباحات، محدود و گستره ی انفال، به طرز چشمگیری افزایش یافتهاست. نکته اینجاست که انفال را نمیتوان وقف کرد؛ بنابراین از رویکرد شریعت نیز کوه ها، رودخانه ها، دشت ها، معادن و به طور کلی مصادیق منابع طبیعی، در اختیار حکومت اسلامی است و وقف آن ناممکن است.
باتوجه به این توضیحات وقف نامه های مربوط به محدوده هایی از کوه دماوند، معتبر نخواهدبود، چه آنکه منابع طبیعی، مال، در معنای دقیق کلمه نیستند و متصرف آنها به عنوان بخشی از انفال، حکومت اسلامی است.
نظری دهید