سند چشم انداز ۲۰۳۰
مریم احمدی فالحی
موسسه حقوقی و داوری بین المللی فرصت
مقدمه:
در سال ۲۰۱۵، رهبران ۱۹۳ کشور جهان گرد هم آمدند تا با آینده روبرو شوند و آنچه از آینده پیش‌بینی کردند دلهره‌آور بود. قحطی، خشکسالی، جنگ، طاعون، فقر، تخریب محیط زیست و غیره آن هم نه در برخی مکان های دور از دسترس، بلکه در شهرها و روستاهای خودشان. داده‌های آن‌ها نشان می‌داد که گرچه فقر و سوء‌تغذیه وجود دارد اما مقدار غذای کافی برای سیر کردن کل جمعیت جهان در دسترس است، گرچه بیماری‌های لاعلاج مثل ایدز وجود دارد اما داروهایی برای کاهش مرگ و میر وجود دارد که بسیار گران و کمیاب است، گرچه بلایای طبیعی نظیر سیل و زلزله و طوفان‌های منطقه‌ای جان بسیاری را می‌گیرد و بسیاری را آواره می‌کند اما راه‌های زیادی برای جلوگیری از تلفات وجود دارد و گرچه زمین رو به سوی گرم شدن می رود اما انسان ها تکنولوژی تولید انرژی از راه‌هایی که کمتر باعث تخریب محیط زیست بشود را یافته‌اند اما این تکنولوژی ها بسیار گران و غیرقابل دسترس برای بسیاری از کشورها است چون دانش و فناوری لازم را ندارند تا از آن استفاده نمایند.بنابراین سندی را تهیه نمودند که دارای ۱۷ هدف است که قرار شد کشورها پس از گذر ۱۵سال به آن برسند به این اهداف ، اهداف توسعه پایدار Sustainable Development Goals (SDGs) می‌گویند.
اهداف هفده‌گانه:
در اینجا به اختصار اهداف هفده‌گانه سند را برای مطالعه می‌آوریم:
-
پایان همه اشکال فقر در همه جا
-
پایان دادن به گرسنگی، دستیابی به امنیت غذایی و بهبود تغذیه و ترویج کشاورزی پایدار
-
تضمین زندگی سالم و ارتقاء رفاه برای همه در تمام سنین
-
تضمین آموزش با کیفیت فراگیر و عادلانه و ارتقای فرصت‌های یادگیری مادام‌العمر برای همه
-
دستیابی به برابری جنسیتی و توانمندسازی همه زنان و دختران
-
اطمینان از در دسترس بودن و مدیریت پایدار آب و بهداشت برای همه
-
اطمینان از دسترسی به انرژی مقرون به صرفه، قابل اطمینان، پایدار و مدرن برای همه
-
ترویج رشد اقتصادی پایدار، فراگیر، اشتغال کامل و مولد و کار شایسته برای همه
-
ایجاد زیرساخت‌های انعطاف‌پذیر، ترویج صنعتی‌سازی فراگیر و پایدار و تقویت نوآوری
-
کاهش نابرابری در داخل و بین کشورها
-
رشد پایدار و فراگیر، منعطف‌سازی شهرها و سکونتگاه‌های انسانی و ایمن‌سازی آن‌ها
-
تضمین مصرف پایدار و الگوهای تولید
-
اقدامات فوری برای مبارزه با تغییرات اقلیمی و اثرات آن
-
حفظ و استفاده پایدار از اقیانوس‌ها، دریاها و منابع دریایی برای توسعه پایدار
-
حفاظت، بازیابی و ترویج استفاده پایدار از اکوسیستم‌های زمینی، مدیریت پایدار جنگل‌ها، مبارزه با بیابان‌زایی، و توقف و معکوس کردن تخریب زمین و توقف از دست دادن تنوع زیستی
-
ترویج جوامع صلح‌آمیز و فراگیر برای توسعه پایدار، فراهم کردن دسترسی به عدالت برای همه و ایجاد مؤسسات مؤثر، پاسخگو و فراگیر در همه سطوح
-
تقویت ابزارهای اجرایی و احیای مجدد مشارکت جهانی برای توسعه پایدار.
تصویب و ماهیت سند:
دستور کار این سند در سپتامبر ۲۰۱۵ (شهریور ۱۳۹۴) به تصویب نمایندگان دولت‌های شرکت کننده در اجلاس مربوطه رسید و ایران نیز جز کشورهای شرکت‌کننده در اجلاس بود و در آن‌جا متعهد به اجرای سند شد. از آن پس این سند جایگزین اهداف توسعه هزاره گردید. این سند براساس حقوق بین‌الملل همانند معاهدات و قراردادهای بین‌المللی سندی الزام‌آور نیست، هرچند که ممکن است در مقام عنوان برخی از عرف‌های بین‌المللی باشد. البته زیربنای بسیاری از اهداف در واقع اسناد الزام آور حقوق بین الملل است مانند: ماده ۲۶ اعلامیه جهانی حقوق بشر، کنوانسیون منع تبعیض در آموزش، کنوانسیون حقوق کودک، میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، کنوانسیون ملل متحد راجع به افراد دارای معلولیت، کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان، کنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان و قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد راجع به آموزش در وضعیت‌های ضروری. در واقع می‌توان گفت این سند با اینکه یک سند توصیه‌ای است اما در مقام ایجاد عرف بین‌المللی قرار می‌گیرد. اولین مسأله‌ای که در جای جای این سند به چشم می‌خورد عام‌الشمول بودن آن به معنای واقعی کلمه است یعنی منطقه عملیاتی این سند شامل فرد فرد بشریت است آن هم فارغ از جنسیت، رنگ، نژاد، وضعیت جسمانی، سن و غیره. این بدان معناست که هرگونه تبعیض چه از نظر کمی یا کیفی از نظر این سند مردود است. مثلا تبعیض از نظر جنسیتی که از نظر مذهب و سنت ما قابل قبول نیست این است که میان زن و مرد و دگرباشان جنسی تفاوتی نیست و یا در معیاری دیگر از لحاظ تولد بین کودک مشروع یا نامشروع تفاوتی نیست و باید از حقوق برابر برخوردار باشند که این نظر فرهنگ و مذهب ما مردود است.
ایران و سند ۲۰۳۰:
از همان ابتدا در ایران اجرای این سند با حواشی بسیاری مواجه شد که بیشترین آن بر سر به اجرا در‌آمدن بندهای مربوط به آموزش و برابری جنسیتی و اهداف ویژه‌ای بود که در ذیل اهداف اصلی بیان شده بود. رهبر ایران، اجرایی کردن برخی از این بندها را مخالف آموزه‌های اسلام و سنت کشورها دانست و با تلاش‌های بسیاری که در زمینه اجرایی نکردن سند صورت گرفت؛ سرانجام روز سه شنبه ۲۳ خرداد ۱۳۹۶ جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی برای بررسی سند ۲۰۳۰ با حضور حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت برگزار شد، طی این جلسه این سند ملغی اعلام شد و در نهایت در تاریخ ۲۲ شهریور سال ۱۴۰۰ ابراهیم رئیسی دستور به لغو این سند داد.
دلایل واکنش به اجرایی کردن سند در ایران:
بحث جنسیت که یکی از مبانی این سند است با آموزه‌های اسلام در تضاد آشکار است، برابری جنسیتی که در این سند به آن اشاره شده است به معنای وضعیتی است که حقوق و تکالیف بشر به خاطر جنسیت با هم تفاوت نکند. یا به عبارتی دیگر هیچ‌کس فرصت‌های مختلف را به خاطر اینکه زن یا مرد است از دست ندهد. از نظر اسلام زن و مرد از نظر خلقت طبیعی و تکوینی یکسان نبوده بنابراین باید با آن‌ها طبق توان جسمی و روحیشان برخورد نمود هرچند در شریعت، حقوق و تکالیف زن ومرد با هم متفاوت است اما ارزش زن و مرد نزد خداوند به عنوان یک بشر یکسان است و تنها عمل صالح و تقوای افراد بین آن‌ها تفاوت ایجاد می‌کند. در بند بیستم سند نیز به خوبی به این مسأله اشاره شده است که زنان و دختران باید به منابع مختلف همانند مردان دسترسی داشته باشند که این امر در کشورهای اسلامی با مشکل مواجه است مثلا در سند به دسترسی برابر در آموزش، منابع اقتصادی و مشارکت اقتصادی سخن گفته است حال آن‌که به طور مثال در ایران زنان از وارد شدن در بسیاری از مناصب و کرسی‌های سیاسی نظیر ریاست جمهوری قانوناً منع شده‌اند. همچنین برابری در فرصت‌های شغلی بین زنان و مردان درواقع چالشی برای بسیاری از کشورهای اسلامی است زیرا در قوانین اسلام ریاست و اداره و نفقه دادن به عهده مرد است و سعی می‌شود مردان در اولویت دریافت بسیاری از مشاغل باشند. در هیچ کجای سند مستقیماً به آموزش مسائل جنسی در مدارس اشاره نشده است ولی در برخی از بندها به مسأله آموزش و بهداشت جنسی اشاره شده است از جمله در بند ۲۶ آمده است:« ما متعهد می‌شویم تا دسترسی جهانی به خدماتِ مراقبت‌های بهداشتی در امور جنسی و باروری را، به ویژه با هدف تنظیم خانواده، اطلاع‌رسانی و آموزش برای همه تضمین کنیم.» و یا در ذیل هدف سوم شماره هفت: «تضمین دسترسی جهانی به خدمات بهداشتی و درمانی در حوزۀ مسائل جنسی و باروری، از جمله: در راستای تنظیم خانواده، آموزش و اطلاع‌رسانی و ادغام بهداشت باروری در برنامه ها و راهبردهای ملّی تا سال ۲۰۳۰ »؛ اما در بسیاری از کشورهای غربی آموزش مسائل جنسی را در برنامه مدارس جای داده‌اند که همین مسأله موجب شد در ایران به این شیوه اعتراض شود. البته در برخی از کشورهای غربی هم اعتراضاتی به این امر جود دارد مثلا زمانی که وزارت امور خانواده آلمان اقدام به اجباری کردن آموزش کتابی با عنوان « بدن، عشق و دکتربازی» در مهدها و مدارس ابتدایی ۹ منطقه از کشور آلمان نمود بسیای از والدین به این امر اعتراض نمودند. زیرا در خصوص مسائلی نظیر خودارضایی و آشنایی با اندام جنسی و کشف لذت جنسی آموزش داده است.
به نظر می‌رسد که بیشترین مخالفت‌ها از سوی مقامات ایران به خاطر تهاجم فرهنگی و مخالفت با آموزه‌های اسلام است.
عربستان و سند ۲۰۳۰:
در کشور عربستان اما به دنبال «اصلاحات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی» در چارچوب «چشم انداز ۲۰۳۰»، ولیعهد این کشور، محمد بن سلمان تغییراتی اساسی ایجاد کرده است که به نظر برخی شروع مدرنیته در عربستان و به نظر برخی تنها برای حفظ ظاهر برای نگه داشتن ارتباط با کشورهای غربی است. اخیراً نیز بنا برگزارش القدس العربی، وزارت آموزش و پرورش عربستان طرح «آگاهی فکری، مصونیت و بینش اسلامی» را که در قالب «بینش اسلامی» در مدارس تدریس می‌شد، لغو کرده است. به گفته خبرگزاری‌های فارسی زبان عربستان این کار را برای افزایش «آگاهی فکری» در راستای اجرای سند ۲۰۳۰ انجام داده است.
نظری دهید