آینده حقوق در متاورس

آینده حقوق در متاورس

موسسه حقوقی و داوری بین المللی فرصت

مریم احمدی فالحی

متاورس واژه ای است که امروزه در زمینه علوم کامپیوتر از آن استفاده می‌شود. از دو واژه مِتا (Meta) به معنی فراتر و یونیورس (Universe) به معنی جهان تشکیل شده است. در کل، معنی واژه متاورس، «فرا جهان» (Metaverse) است. بر این مبنا متاورس فرضیه‌ای از نسل جدید اینترنت است که از محیط‌های مجازی سه بعدی آنلاین غیرمتمرکز و پایدار تشکیل می‌شود. این دنیای مجازی از طریق هدست‌های واقعیت مجازی، عینک‌های واقعیت افزوده، گوشی‌های هوشمند، رایانه‌های شخصی و کنسول‌های بازی قابل دسترسی خواهد بود.

بنابراین با این تکنولوژی میتوان شهرهایی سه بعدی و فوق پیشرفته طراحی نمود و هر کس می‌تواند با آواتار طراحی شده از روی کاناپه خانه خود بدون اینکه حتی تا دم در خانه‌اش بیاید به تمام اجتماعات متاورسی دست پیدا کند. به گردش در موزه‌ها و باغ وحش‌های طراحی شده برود، به کنسرت و شهربازی برود به تماشای فیلمی در سینما همراه با دیگر آواتارها حاضر شود و حتی خرید و فروش کند. در واقع آواتار شما قادر خواهد بود علاوه بر شما، دارایی‌هایی در متاورس داشته باشد که از این پس یک هویت دوگانه را به شما اعطا کند و شما به وسیله آواتار خود به خرید لباس، ملک و اشیا تزیینی می‌روید این درحالی است که در زندگی فیزیکی شما هیچ یک از این‌ها واقعاً وجود نداشته و متاورس تنها دنیایی جدید موازی دنیای فیزیکی است که ما فرصت تجربه کردن آن را داریم.

این مسأله به شدت شیوه رفتارهای انسانی را تغییر خواهد داد. ضمن اینکه هنوز اثرات این نوع زندگی بر روان انسان امروزی برآورد نشده است، اما می‌توان حدس زد چقد رفتار انسان تحت تاثیر این پدیده قرار می‌گیرد، زیرا انسان دائماً در حال تلاش برای رفع نیازهای خودش است و اگر پاره‌ای از این نیازها را در جهانی هرچند تصنعی برطرف نماید دیگر در جهان مادی به دنبال آن نخواهد بود. این فرآیند بر کار کردن انسان‌ها نیز تاثیر دارد زیرا بسیاری از حرفه‌ها با کمک هوش مصنوعی قابل انجام است و لذا احتمالاً در آینده‌ای نه چندان دور مردم دیگر به دفتر یک وکیل یا مدیر یا حتی مشاور املاک و بیمه نمی‌روند بلکه برای گرفتن کمک آواتار خود را به ملاقات آواتار دیگران می‌فرستند. حتی مهندسان و شیمی‌دانان برای انجام طراحی و آزمایشات خود می‌توانند بدون استفاده از متریال واقعی و کاغذ و مداد تمام عملیات مورد نظر خود را توسط آواتار خود انجام دهند و داده‌های به دست آمده را به صورت دیتاهای کامپیوتری ثبت نمایند. هم اکنون شرکت فیس‌بوک که در این زمینه فعال است و حتی به تازگی نام شرکت را به متا به همراه لوگوی بی نهایت تغییر داده است- که نشان دهنده بی نهایت بودن متاورس است-ترتیبی اندیشیده که در جریان دورکاری، همکاران فعال در یک شرکت می‌توانند به جای دیدن و شنیدن یک‌دیگر با استفاده از تماس‌های صوتی و تصویری با هم در یک دفتر مجازی کار کنند و از حضور یک‌دیگر بهره‌مند شوند. فیس‌بوک نرم‌افزار ایجاد اتاق‌کارهای مجازی را به نام هاریزون ورک‌رومز (Horizon Workrooms) راه‌اندازی کرده که با استفاده از هدست‌های واقعیت مجازی موسوم به اوکیولس (Oculus) که حدود ۳۰۰ دلار قیمت دارد، تعدادی از کارمندانش را به طور مجازی در یک جا دور هم جمع می‌کند. تکنولوژی‌ای که به خاطر بیماری کووید-19 با توفیق اجباری همراه شده است.

این تصورات در ابتدا و در این زمان به نظر کمی ترسناک می‌رسد ولی باید دید اگر متاورس پیشرفت کند تا چه حد جای جهان مادی را خواهد گرفت و تا چه حد انسان به آن سازگاری نشان خواهد داد. انسانی که علی‌رغم تلاش و پویایی همواره به دنبال آسان‌تر کردن کارها و به نوعی دنبال تنبل‌تر کردن جسم خود بوده است.

زمانی که ایلان ماسک در تلاش است سیاره ی دیگری برای زندگی انسان دست و پا کند، یکی از رقبای او مارک زاکربرگ با تبلیغات اخیر که تا وال استریت کشیده شده با این مضمون که «مسابقه فضایی را فراموش کنید؛ رقابت کنونی بر سر بردن انسان به فراسوی مرزهای واقعیت‌‌‌ است.» این جریان نیز ابتدا با تمسخر مواجه شد اما بعد به سرعت در میان مردم پیشرفت کرد.

اکنون آگهی‌های فروش زمین در متاورس حتی روی پلتفرم ایرانی دیوار مشخص شده است که البته صحت آن‌ها در این‌جا مورد تایید نیست و حتی عربستان سعودی نیز با پروژه ساخت خانه کعبه در متاورس وارد سرمایه‌گذاری در این جهان شده است که خود گواه تاثیر این فرآیند در بین جوامع مختلف است.

احتمالا با پیشرفت رمزارزها و توکن‌ها مسائل مالی در متاورس قرار است تنظیم شود. پدیده‌هایی که هنوز خودشان در بسیاری از کشورها تحت پوشش قوانین داخلی در نیامده و مردم در مورد آن‌ها یا آگاهی ندارند یا تقریبا با دید شک و تردید به آن‌ها می‌نگرند.

حال برای انجام اعمال شبه واقعی در این جهان نیاز به گردش مالی وسیعی نیز هست که به نظر می‌رسد دنیای متاورس قرار است در کنار دارایی‌های دیجیتال فراهم‌کننده دسترسی برون‌منطقه‌ای به خدمات و محصولات، و به لطف راه‌حل‌های هویت دیجیتال مبتنی بر بلاک‌چین که به آواتارهای دیجیتالی واقعاً پایدار کمک می‌کند، ارزش‌هایی مانند دسترسی بدون نیاز به کسب اجازه، مقاومت در برابر سانسور، امنیت و عدم تمرکز که صنعت بلاک‌چین بر پایه آن بنا شده ‌است را به ارث ببرد. در حال حاضر، پروژه‌های متاورس و پلتفرم‌های رسانه اجتماعی رمز ارزی زیادی در دست توسعه هستند و مزیت بزرگ فنی و اولیه‌ای نسبت به عرضه‌های دارای پشتوانه شرکتی دارند که باعث دموکراتیک و عمومی ماندن آن‌ها می‌شود.

شوربختانه یا بدبختانه شرکت های دیگری به جز فیس بوک نیز در حال گسترش فعالیت خود در متاورس هستند نظیر مایکروسافت تا اِن‎ویدیا، اما هیچ کدام دارای بستری مشخص نیستند زیرا این جهان مجازی به هم پیوسته است و استفاده‌کنندگان از آن ناچارند در خصوص استانداردهای مشخصی برای فضاهای زیرمجموعه‌‌ی ارائه شده در آن با هم به توافق برسند. این بدان معناست که اگر قرار باشد همه انسانها بعدها در این فضا فعال شوند دیگر حقوق داخلی کشورها قادر به کنترل بسیاری از مناسبات آن‌ها نخواهد بود زیر مرزهای کشورها در این جهان معنایی ندارد و البته تمام فعالیت های درون آن نیز انتزاعی است.

البته حقوق کشورها این قابلیت را قبلاً از خود نشان داده که با تغییر زندگی انسانی تغییر کند. به طور مثال حدود 60-70 سال پیش با اینکه در کشور خود ما ایران، قوانین تجارت و مدنی بودند؛ کسی حتی تصورش را نمی‌کرد که روزی قانون جرائم رایانه‌ای تصویب شود. پس متاورسی شدن تنها کار روانشناسان، جامعه شناسان و مهندسان علوم مختلفه را پیچیده نمی‌کند بلکه حقوق دانان در سراسر جهان باید دست به کار شده تا نظام حقوقی جدیدی را مناسب جهان آواتارها ایجاد کنند.

البته هم اکنون در برخی کشورها واکنش حقوقدانان و متخصصین این امر تقریبا به این جریان منفی بوده است و پذیرش آن را غیر ممکن می‌دانند. نمونه این امر در ایران است که در پاسخ به پدیده خرید زمین در متاورس توسط ایرانیان؛ نماینده مجلس خبرگان رهبری، آیت‌الله محسن اراکی، به سوال «چیستی حکم پدیده جدید متاورس که فروش زمین‌های مجازی است» این گونه پاسخ داد: «حکم این مساله عدم جواز است، چون شَیءْ را با لاشَیءْ و مال را با لامال نمی‌توان مبادله کرد.» به نظر می رسد در کشوری مانند ایران به دلیل وجود احکام شرعی ایجاد قوانین در این راستا اندکی مشکل باشد.

همچنین اقتصاددان ایرانی رضا حمزه‌ای استاد دانشگاه ایالت میسوری امریکا معتقد است بانکداری دیجیتال شدیداً روبه‌رشد است و استفاده از هوش مصنوعی و متاورس در آن یک مرحله الزامی برای اختصاص منابع بزرگ سرمایه‌گذاری است. او با توصیه هرچه سریع‌تر برای ورود به بحث متاورس تأکید می‌کند: رقابت متاورسی یک رقابت سریع خواهد بود و کسانی که همگام با آن پیش نیایند، جا می‌مانند و ورشکسته می‌شوند حمزه‌ای بر این باور است که متاورس یکی از اجزای بنیادین زیرساخت‌هاست و سرمایه‌گذاری در آن بر رشد اقتصاد و کارآمدی آن تاثیر می‌گذارد.

معلوم نیست که آیا عمر ما برای دیدن تکمیل چنین جهانی به طول بیانجامد یا خیر اما قطعاً شاهد تغییرات بسیاری در زمینه استفاده از تکنولوژی در متاورس خواهیم بود.