آیا حقوق بین الملل می تواند توان تجاری کشورها را افزایش دهد؟
دکتر سید عرفان لاجوردی – دارالوکاله فرصت
مدیرعامل موسسه حقوقی فرصت
آیا حقوق بین الملل می تواند توان تجاری کشورها را افزایش دهد؟
معمولا در ایران تصور میشود، حقوق بین الملل در روابط میان دولت ها، فاقد اثربخشی و جایگاه حقوقی است؛ این گفته زیاد به گوش میرسد که روابط دولت ها با یکدیگر از منطق زور تبعیت می کند و هرکس که قدرت بیشتری دارد، حق بیشتری نیز خواهدداشت. همین باور عمومی و فراگیر، حتی در میان نخبگان است که از نقش فعال ما در پیدایش و بهره برداری از قواعد حقوقی می کاهد.
با وجود چنین باوری، مقررات حقوق بین الملل در افزایش قدرت کشورها، نقش آفرینند؛ به عنوان نمونه، براساس مفاد معاهده ی هزار و نهصد و سی و شش «مونترو» که نظام عبور از تنگه های داردانل و بسفر را تعیین میکند، قدرت ترکیه، مستند به قواعد حقوق بین الملل، به شدت افزایش یافت.
تنگه های بسفر و داردانل که ازطریق دریای مرمره، دریای سیاه و دریای مدیترانه را به یکدیگر متصل میکند، تنها راه دسترسی میان دریای سیاه و دریای مدیترانه محسوب میشوند. براساس مقررات معاهده ی «مونترو»، کشتی های جنگی دول متخاصم، نمیتوانند بدون موافقت دولت ترکیه، از این تنگه ها عبور کنند، مگر آنکه دول مذکور به موجب موافقتنامه های دفاع مشترک، هم پیمان با ترکیه باشند.
این قاعده، به اعضای ناتو، امکان میدهد تا در زمان جنگ به دریای سیاه دسترسی پیدا کنند؛ اما، متقابلا، اگر روسیه، در زمان جنگ، قصد ورود به دریای مدیترانه را داشته باشد، با مانع مواجه میشود. همین امر به ترکیه، این امکان را میدهد تا حتی در روابط تجاری و اقتصادی خود با کشورهای عضو ناتو، و به ویژه کشورهای اروپای غربی، امتیازهای بیشتری را مطالبه نماید؛ ازطرف دیگر، توازن قوای روسیه نیز به تصمیم دولت ترکیه وابسته خواهدبود؛ و همین مساله بر روابط اقتصادی و تجاری میان روسیه و ترکیه موثر است. بعید نیست، روابط ترکیه و روسیه با چالش ها وسردی هایی همراه باشد؛ اما روسیه، ترجیح میدهد در بلندمدت، رضایتمندی ترکیه را از آن خود کند.
در جریان جنگ جهانی دوم، ترکیه به ناوگان نظامی اتحاد جماهیر شوروی اجازه ی عبور از بسفر و داردانل را نداد؛ همین مساله در سرنوشت جنگ موثر بود؛ زیرا درصورت ورود ناوگان اتحاد جماهیر شوروی به دریای مدیترانه، این امکان وجود داشت که بخش های وسیعی از اروپای غربی در استیلای اتحاد جماهیر شوروی قرار گیرد.
بدین ترتیب مشاهده می شود، قاعدهای از قواعد حقوق بین الملل، در تعیین حد قدرت کشورها، تا چه میزان موثر خواهدبود.
نظری دهید